मनको न्यानोपन, मस्तिष्कको चपलता र आत्माको नीरवता—यी तीनले मिलेर सन्तुलन बनाउँछन्। कुनै एक बढी भयो भने असन्तुलन सुरु हुन्छ। ध्यान भनेको यो तीनको मिलन हो, conflict होइन। मन त पानी हो, मस्तिष्क हावा, आत्मा आकाश। पानी हल्लिए हावा अस्थिर हुन्छ, अनि आकाश ढाकिन्छ। अध्यात्म भनेको आकाश खुला राख्ने कला हो, जसले हावा र पानी दुबैलाई सहज चल्न दिन्छ।
जब म ध्यानमा बस्छु, म सोच्दिनँ—म हेर्छु। म बुझ्दिनँ—म महसुस गर्छु। म चाहन्नँ—म स्वीकृति दिन्छु। हरेक साससँग एउटा स्वतन्त्रता जोडिएको हुन्छ, जुन म भुल्छु। म सास नियन्त्रण गर्न खोज्छु, सासले म नियन्त्रित हुन्छ। यही उल्टो प्रवाह नै संघर्ष हो। जस दिन मैले साससँग सहकार्य गर्न सिक्छु, त्यस दिन म अध्यात्मिक विज्ञान बुझ्न थाल्छु—control होइन, coordination।
संसार भित्र शान्ति खोज्नु भनेको समुद्रमा नुन खोज्नु जस्तै हो। शान्ति बाहिर होइन, यो awareness को subproduct हो। awareness जाग्यो भने शान्ति आफैं फुल्छ। त्यसैले ध्यान ‘पाइने’ कुरा होइन—‘झल्किने’ कुरा हो। जसरी सूर्य आउँदा अन्धकार भाग्छ, त्यस्तै चेतनाको उज्यालो आउँदा भ्रम र दुख आफैं पग्लिन्छ। शान्ति त effortless grace हो, जसको मूल्य केवल सजगता हो।
सजगता भनेको जागरण होइन, निरन्तर सतर्कता हो—संसारको होइन, आफ्नै भित्रको। म भित्र के चल्दैछ भन्ने बुझ्ने साहस नै सजगता हो। संसारसँग त तर्क गर्न सकिन्छ, तर आफ्नै मसँग तर्क गर्न खोजियो भने झूट सुरु हुन्छ। ध्यान भनेको यो झूटसँगको संवाद बन्द गर्ने प्रक्रिया हो। म तर्क गर्छु किनकि डराउँछु, र म डराउँछु किनकि बुझ्दिनँ। जुन दिन मैले बुझें कि म नै त्यो बुझ्ने शक्ति हुँ—त्यो दिन डर नामको बीज नै जलेर खरानी हुन्छ।
सजगता बढ्दै जाँदा म ‘कसैले गरेको’ र ‘म गर्छु’ बीचको सीमाना हराउँछ। त्यहाँ effort छैन, केवल effortless flow हुन्छ। यही अवस्था surrender हो—आत्मसमर्पण होइन, आत्मसम्मिलन हो। surrender भनेको हारेको होइन, अलगपन हराएको हो। त्यहाँ न म छु, न त अरू। केवल अस्तित्व छ—complete, silent, alive.
जसरी बृक्ष आफ्नो फलको स्वाद चाख्दैन, त्यस्तै सजग व्यक्ति आफ्नै क्रियाको credit लिँदैन। न त अभिमान हुन्छ, न त अपमान। बस्—flow मात्र। यही flow मा नाच्न सक्नु नै अध्यात्मको सार हो। “म” जित्ने होइन, “म” गल्ने कुरा हो। म गल्यो भने भगवान फुल्छ, चेतना बोल्छ, र जीवन नृत्य गर्छ।
प्रेम
प्रेम भनेको सम्बन्ध होइन, विलय हो। सम्बन्धमा दुई हुन्छन् — म र तिमी। प्रेममा तिमी मभित्र पग्लिन्छौ र म तिमीभित्र हराउँछु। जहाँ म र तिमी छुट्टै देखिन्छ, त्यहाँ व्यापार हुन्छ, प्रेम होइन। प्रेमको सौन्दर्य नै यसको dissolution हो — दुवैको अदृश्यता। जुन क्षण ‘म’ हरायो, त्यही क्षण प्रेम जन्मिन्छ। म नभएको ठाउँमा भगवानको उपस्थिति हुन्छ।
प्रेमको अर्को रूप करुणा हो। करुणा त तब मात्र सम्भव हुन्छ जब म स्वयं पीडाबाट मुक्त छु। दुखी मनले सान्त्वना दिन सक्दैन, केवल सान्त्वनाको अभिनय गर्छ। मुक्त मन मात्र करुणामय हुन्छ, किनभने उसले बोध गरेको हुन्छ कि अरू कोही छैन—सब म नै हो। यही बुझाइले संसारलाई रुपान्तरण गर्छ, युद्धलाई संगीतमा, प्रतिस्पर्धालाई प्रार्थनामा।
अन्ततः प्रेम नै मोक्ष हो। ध्यानले म नष्ट गर्छ, प्रेमले सम्पूर्ण अस्तित्वमा म फैलाउँछ। दुवै अन्त्यमा एकै ठाउं पुग्छन्—पूर्णता। जहाँ केही गर्न बाँकी रहँदैन, केवल रहन बाँकी हुन्छ। त्यस ठाउँमा शान्ति effortless हुन्छ, आनन्द causeless हुन्छ, र जीवन celebration बन्छ। यही नै ब्रम्ह, यही नै शिव, यही नै प्रेम।
Spirituality
अध्यात्म भनेको धर्म होइन, आत्माको विज्ञान हो। यसको भूमिका हरेक मान्छेको जीवनमा अनिवार्य छ—जसरी हावा बिना श्वास चल्दैन, चेतना बिना जीवन चल्दैन। अध्यात्मले हाम्रो भीतरको हावा स्वच्छ राख्छ। जसले आफुलाई बुझ्न थालेको छ, उसले संसार बुझ्न थाल्छ। जसले आफुलाई सुधार्न थालेको छ, उसले संसारलाई सजिलो देख्न थाल्छ। अध्यात्म बाहिरका समस्या समाधान गर्ने होइन, भित्रको clarity ल्याउने हो। clarity आयो भने समस्या स्वतः समाधान हुन्छ।
तर यो embrace गर्न सजिलो छैन किनभने म “थप” गर्न खोज्छु, जबकि अध्यात्म भनेको “घटाउने” कला हो। म सिक्न होइन, बिर्सिन आउनुपर्छ—जे म होइन, त्यो बिर्सिन। ध्यान भनेको accumulation होइन, cleansing हो। हामीले बाहिरको जानकारी कमाएर भित्रको ज्ञान खुल्न दिनुपर्छ। यही surrender हो—आफूलाई नकारेर आफूमा फर्किने यात्रा। जब मन शांत हुन्छ, त्यहाँ अध्यात्म स्वतः खिल्छ।
अध्यात्म अपनाउन कुनै गुरु, धर्म वा पुस्तक अनिवार्य छैन—जरुरी केवल sincerity हो। मन सत्यको खोजमा होस्, बस् यही पर्याप्त छ। हरेक श्वासलाई स्मरणमा राख, हरेक कर्मलाई सजगतामा गर, हरेक क्षणलाई प्रेमले भिजाउ। यही अभ्यास नै ध्यान हो, यही जीवनको सार हो। जब तिमी साधक रहँदैनौ र साधना नै तिमी बन्छौ, त्यतिबेला अध्यात्म केवल बाटो होइन, अस्तित्वकै स्वरुप बन्छ।
ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥ 🙏
Please log in to reply to this post
You can also log in using your Facebook
